Oes yr Haearn ~ c. 500
Cyn Crist - 100 Oed Crist
Mae olion pobl wahanol eto o fewn dau led cae i’r
Capel Uchaf (y mae ei do i’w weld yn y canol
ar y chwith), sef ar Benygarreg. Olion caer gerrig
o Oes yr Haearn sydd yma - rhwng 600 Cyn Crist a 100
Oed Crist. Y Celtiaid oedd y bobl hyn. Arferent godi
eu caerau ar ben bryn er mwyn iddynt fedru gweld y
gelyn yn dod.
Mae olion eraill o gytiau ychydig yn ddiweddarach
na’r gaer gerrig a chlawdd o’i chwmpas,
y tro hwn yn dangos cytiau ar wasgar a chaeau o’u
cwmpas. Mae’r rhain yng Nghefngraeanog, Graeanog,
Cwm a Phennarth.
Cwt
Myn
(Cyfnod diweddarach na’r uchod. Fe’u defnyddid
mor ddiweddar â’r 18 a’r 19eg ganrif
yn ôl yr erthygl y cyfeirir ati isod.)
Yn Cwm ceir enghraifft nodedig o gwt myn (sef myn
gafr). Bydd geifr gwyllt yn geni eu mynnod yn Chwefror
ac wedyn yn eu gadael i fynd i bori am 48 awr. Byddai
ffermwyr yn dal y mynnod ac yn eu cadw mewn cwt myn.
Byddai’r afr yn dod i’r cwt a byddai’r
ffarmwr yn ei dal yno ac yn ei godro. Bydd gafr yn
cynhyrchu saith peint o laeth y dydd a byddai’r
ffarmwr yn godro tua thri pheint iddo ef ei hun cyn
rhyddhau’r afr i fynd at ei myn.
Ceir yr hanes hwn gan Gwenno Caffell (merch Syr Ifor
Williams) yn Archaeology in Wales, 28, 1988. Dywed
fod Olwen Davies yn awgrymu mai hyn sydd y tu ôl
i’r gân werin ‘Cyfri’r Geifr’:
Oes gafr eto? Oes, heb ei godro. Ar y creigiau geirwon
Mae'r hen afr yn crwydro.
Gafr wen, wen, wen......
Rhai darganfyddiadau
• Foel Dryll: bwyell-forthwyl
• Ynys-yr-Arch: dau balstaf
• Cwm Gwared: cleddyf
• Hendre-bach: torch bres
• Bryngwydion: celc o bres Rhufeinig
a.y.b.
• Pentref Clynnog: carrreg dân 1999
• a dyma Grôt o gyfnod
Harri VI a ddarganfuwyd mewn cae yng Nghlynnog yn 1999:
|
