Eglwys
Sant Gwyndaf (Llanwnda)
Llun: Eglwys
Gwyndaf Sant | © 2008 Eric Jones
Yn ôl y sôn, Cysegr Sant Gwyndaf (neu Gwnda) oedd yr arhosfan sanctaidd cyntaf
i bererinion ar y ffordd o Gaernarfon i Ynys Enlli.
Codwyd yr eglwys gerrig gyntaf rhywbryd yn y 13eg
ganrif - cafodd Eglwys Plwyf Llanwnda presennol ei
hadeiladu
dros ei seiliau croesffurf yn null Normanaidd ar gynllun
George Alexander o Lundain yn 1847/8. [Tad Sant Gwyndaf
oedd Emyr Llydaw, un o deulu brenhinol y wlad honno,
a sefydlodd fynachdy bychan ar Ynys Enlli
yn y 5ed ganrif mewn cydweithrediad ag Einion, a
elwir hefyd Engan*, gor-ŵyr i Gunedda Wledig, Brenin
Gwynedd
(c.386–c. 460) a ddaethai o'r Hen Ogledd sydd yn
Yr Alban erbyn hyn). Ond mae llawer yn mynnu mai Sant
Cadfan oedd y cyntaf i gysegru clas ar yr ynys.]
* Mae’r enw Engan yn ymddangos mewn nifer o enwau
lleodd yn Llŷn. |
