Cloddio
am Gopr yn Nrws y Coed
Nid oes unrhyw wybodaeth sicr pa bryd y dechreuwyd cloddio am gopr yn Nrws y
Coed. Mae rhai yn credu fod y Rhufeiniaid wedi bod
yn cloddio yno ac mai’r hyn a wneid yr adeg honno oedd
gweithio calch poeth i hollt y graig, ei wthio i mewn
yn galed ac yna gadael iddo weithio a chwyddo nes torri’r
graig. Crêd haneswyr fod yno waith copr cyfoethog yn amser Iorwerth y Cyntaf yn 1284.
Yn y flwyddyn 1756 llwyddodd
Richard Yarrington, person Llangybi, i gael prydles
gan William Smith perchennog Stad y Faenol i gloddio
am gopr ar diroedd Talmignedd, y Ffridd a Drws y Coed.
Yn 1761 daeth dynion o
Gernyw a’r Alban i weithio i Simdde’r Dylluan ger Drws
y Coed a chawsant lwyddiant yno ac yn y cyfnod tua
diwedd y ddeunawfed ganrif a dechrau’r 19eg yr oedd
y gwaith yn llewyrchus iawn oherwydd y galw mawr am
gopr adeg rhyfeloedd Napoleon yn erbyn Prydain.
Llun: Olion yr hen weithfeydd
copr.
Rhwng 1821 a 1840 cludwyd
dros 6 mil o dunelli o fwyn copr mewn llongau o borthladd
Caernarfon
i Abertawe.
Cyn agor y Ffordd Haearn Bach yn 1828 o Nantlle i Gaernarfon,
arferid cludo’r copr i Gaernarfon gan ddefnyddio mulod
neu ferlod a dilyn yr hen ffordd Rufeinig i Gaernarfon
(sef o gyfeiriad Beddgelert heibio i Ryd-ddu, a throi
tua’r gorllewin ar ucheldir y Mynyddfawr i gyfeiriad
y Fron ac i lawr oddi yno am Bodaden a thros y Foryd
i Ddinas Dinlle).
Telir i’r mwynwyr yn ôl
y gwaith, sef hyn a hyn y llathen sgwâr am agor y gwaith
allan
a chaent hyn a hyn y dunnell
am godi’r mwyn a’i bris yn amrywio yn ôl ansawdd y
wythïen a chanran y metel yn y mwyn. Cyflogid hefyd
labrwyr, gofaint, seiri meini a seiri coed yn ôl y
galw. Dengys cyfrifon ariannol y gloddfa ganol rhwng
diwedd 1829 a 1830 fod gwerth £1,428 o gopr wedi ei
godi yn Nrws y Coed, a bod 114 o ddynion a phedwar
bachgen yn gweithio yno. Elw da i’r perchennog.
Mae
gŵr o Benygroes wedi holi ei ewythr (Peter Roberts)
oedd yn gweithio yno yn 1896 ac yntau’n 17 oed. Cofiai
350 yn gweithio yno ar un adeg:
"Roedd
yna ddau waith mawr iawn a dau arall tipyn llai.
Eu henwau oedd Drws-y-Coed a Simdda’r Dylluan.
Enwau’r ddau arall oedd Benallt yn un, a Diffwys
Tarw oedd
y llall."
Ond ar ôl blynyddoedd
o ffyniant lleihau wnaeth y galw am gopr a’r pris yn
gostwng. Tua diwedd y ganrif serch
hynny gwelwyd peth adfywiad a daeth nifer o fwynwyr
yn cynnwys merched ( y Ledis Copr) o Fynydd Parys
i weithio i Ddrws y Coed.
Perchnogion y gwaith o
1911 hyd at 1918 oedd y Mining Corporation of Great
Britain
a chludid y cynnyrch
gan ‘steam traction’ i orsaf Talysarn. Nid oes
fawr o gofnod
amdanynt. Graddol ddod i ben wnaeth y gwaith wedyn
ac nid oes bellach ond olion o’r prysurdeb a fu.
Llun: Llun
hyn o'r hen weithfeydd copr.
|
