Y Plygain
O Atgofion Catherine Parry, Llanllyfni,
1989
Arferwn fynd i Eglwys Sant Rhedyw erbyn chwech o'r
gloch y bore i wasanaeth y Plygain, ond yn 1970 daeth
i fod am saith o'r gloch. Gwasanaeth eglwysig i'r plwyf
cyfan - y tair eglwys, Llanllyfni, Penygroes a Thalysarn
yn uno i ganu carolau; y gynulleidfa yn canu bob yn
ail â’r unawdwyr, deuawdwyr neu bartion,
ac ambell i fab neu ferch yn darllen rhan o'r Ysgrythur
Lân. Tymor Tangnefedd ac Ewyllys Da. Mae y gair ‘Plygain'
ei hun yn deillio o'r gair Lladin, Pullicantus, sef
caniad y ceiliog ar doriad y dydd.
Mae cyrchu i Eglwys y Plwyf yn Llanllyfni ar fore'r
Nadolig i wasanaeth y Plygain yn hen arferiad. Mentraf
ddweud wedi holi rhai o drigolion hynaf yr Eglwys (a
neb yn gallu rhoi atebiad pendant) a gwneud ychydig
rifyddeg, ei fod tua dau gant oed. Un o nodweddion
arbennig Llanllyfni yw'r traddodiad parhaol hwn. Mae'r
bedwaredd genhedlaeth o deulu John Parry, y clochydd,
a oedd yn cadw Tafarn y Bermo, yn dal i gadw'r traddodiad
yn fyw. Byddai dau fab iddo, Pitar a Henry Richard
Parry (yr olaf wedi ein gadael yn 1952) yn meddu ar
leisiau swynol, fel yr oll o'r teulu. Byddent yn canu
deuawd, y naill yn canu tenor a'r llall yn canu'r alaw,
a phawb yn mwynhau gwrando amynt, yn arbennig yn canu
'Carol y BIwch', ac yn hollol naturiol mae ei ddwy
ferch wedi cael rhoi y ddwy linell olaf o un o res
hir o benillion sydd yn 'Carol y BIwch' ar garreg fedd
eu tad, Henry Richard Parry, ym mynwent Gorffwysfa,
Llanllyfni. Cefais eu caniatad i godi'r ddwy linell,
a dyma hwy:
'Mae'r bedd yn dy goleu mae'r lamp yn y gell,
I’r saint i ail wisgo cyn mynd i le gwell.'
A dyna Huw a Harri Parry, Liverpool House, dau gefnder
i fy nhad, ond dim perthynas â theulu'r Bermo.
Cofiaf hwy pan oeddwn yn blentyn yn canu 'Carol y BIwch'
a'm hewyrth Harri yn dobio llawr yr Eglwys efo'i ffon
i gadw amser. (Roedd D'ewyrth Harri yn defnyddio'i
ffon am ei fod yn gloff - crydcymalau arno.) Canu yn
ddigyfeiliant fyddai'r drefn adeg hynny, a'r Eglwys
yn orlawn o bobl.
Hir y parhao y canu arbennig, a'r amser arbennig,
sef canu carolau ar fore'r Nadolig yn Eglwys Llanllyfni.
Mae'n anodd dychmygu am un dull gwell o ddechrau dathlu'r Ŵyl.
Carwn ychwanegu fod Maldwyn Parry, yr enillydd cenedlaethol
hysbys, yn wyr i'r dywededig John Parry, Clochydd.
Ef yn cadw traddodiad y teulu yn fyw, trwy arwain a
hyfforddi partion ar gyfer gwasanaeth y Plygain bob
blwyddyn. Ef hefyd yw organydd Eglwys Sant Rhedyw,
ac yn weithgar iawn gyda chaniadaeth y cysegr yno. |
