Cyfres o erthyglau byrion
a sylwadau ar fywyd yn Nyffryn Nantlle ar ddechrau'r
21ain ganrif oedd Blog Edgar a
fu'n rhedeg ym mhapur bro Lleu yn ystod 2007 a 2008,
ac a
fu hefyd yn
adran boblogaidd o wefan nantlle.com yn ystod y cyfnod
hwn.
Diolch i Edgar am ei gyfraniadau difyr.
Mehefin 2007
Bu llawer ym Mro Lleu, goelia i, am dro rywdro neu’i gilydd i Glogwyn Bach. ‘Lle?’
medd yr anghofus neu’r rhai na chafodd y fraint.
Clogwyn ydi o i’r gogledd o Bant Du uwchlaw’r Hen
Lôn rhwng Pen Groes a Thal Sarn.
Yr arferiad, fel heddiw, oedd mynd trwy’r giât fochyn ochor Nant i Bant Du, dringo’r
llwybr hyd at dyddyn Mrs Pritchard gynt, cael llymaid
o ddŵr ffynnon iach tu cefn i’r tŷ a dringo wedyn
at y copa i fwynhau’r olygfa eang tua’r mynyddoedd
a’r traetha draw.
Ar y llethr rhwng
y copa a’r tyddyn roedd Cadar y Frenhines, bron fel
cadar steddfod ac fel tasa hi wedi’i naddu’n naturiol
yn y graig, pwy ŵyr.
Dyna halen y ddaear
odd gwraig fel Mrs Pritchard, tyddyn Clogwyn Bach.
Rodd yn aelod selog yng nghapal Soar, Pen Groes a
meddyliwch am y strach o ddringo hannar y clogwyn
ar ‘i hymweliad.
Yn ôl Corbi, i threfn
oedd codi baner wen os odd y fuwch yn gofyn tarw
fel bod y ffariar islaw’n derbyn y negas yn gofyn
iddo alw yn y tyddyn cyn gynted ag odd modd.
Yn ystod tywydd sych
tua’r Pasg bu rhannau o’r wlad yn llythrennol ar
dan, yn ôl y Frigâd Dân. Mewn rhai ardaloedd llosgwyd
yr eithin ar ddamwain neu am resymau amheus a thro
arall yn fwriadol i wella’r borfa. Mi welson ninna
ochor Nant i Glogwyn Bach dan drwch o fŵg.
Mae gair ganddyn nhw
tua Pen Fron ochor Nant am y gwaith o losgi eithin
sef goceithio. Pan glywis i hwn gyntaf gan Glyn Hughes
(y lori) bu peth dyfalu yn ‘i gylch. Rodd yn swnio
fel rhwbath yn ymwneud a choelcerth ond nid dyna
odd y trywydd iawn.
Mae’n ymwneud a ‘deifio’
nid deifio i ddŵr ond deifio dillad wrth smwddio,
sef gadal marc llosg yr hetar arnyn. Daw ‘deifio’
o ‘dufio’ sef ‘duo’ i ni heddiw. Felly mi ath ‘goddufio’
yn ‘goddeifio’ wedyn y ‘goddeithio’ sef gordduo’r
llethr a fel gwelsoch eleni eto does dim duach na
llethr eithin wedi’i losgi.
Bu Elfed ac Esyllt
dros ffordd i’r Post Pen Groes, yn holi am ffrwd
tu cefn i’r tai. Yn ‘i gofiant rodd Owen Owen Talmaes
wedi rhoi rhan o’r atab achos tua’r fan lle byddwch
yn tynnu pres HSBC o’r twll yn y wal rodd pistyll
y pentra, sef Pistyll yr Inn (tafarn y Stag’s Head
dros ffordd). Rhyfadd fel ma’r llecyn hwn yn dal
yn gyrchfan bwysig yn ein bywyd er bod y rheswm yn
dra gwahanol erbyn heddiw. Rodd yr hen dafarn uchod
yn ganolbwynt busnes eithriadol brysur yn y dyddia
a fu ac yn ôl y sôn un math o adloniant yno ar nos
Sadwrn oedd ymgasglu i wylio moch yn cael’u lladd!
Hon odd ‘yr Inn’ yn
yr Eithinog yr Inn, enghraifft brin dros ben o enw
dwyieithog mewn ardal o hen enwa cyfoethog. Rywfodd
neu’i gilydd rydan ni’n ôl efo’r eithin, yn wir ynghanol
yr Eithinogau fel Eithinog Ucha, Eithinog Ganol ac
Eithinog Wen. Mi ŵyr y cyfarwydd mai’r arferiad odd
malu’r eithin a gwneud tshaff neu us i fwydo’r ceffyla
ac yno yn Eithinog yr Inn y cadwai’r Stag’s Head
rai o’u ceffyla.
I gloi, diolch am
yr anogaeth o Fryn Glas, Rhostryfan. Mae’n edrach
fel’tai rhyw
awydd newydd wedi cydio yno, achos fel a ddywedwyd
yn y llythyr y prif ddiddordab ers rhai misoedd
bellach ydi sgwennu’n Gymraeg - Lwc dda ar yr antur
honno.
^^ Yn ôl i'r Pen
Gorffennaf 2007
Misoedd yr ha ma llawar ohonom yn reddfol yn troi at y môr a’i betha. Yn ôl y gân: ‘macrall wedi’i ffrio fasa'n dda’. Ond dath tro ar fyd a does neb bellach
yn gweiddi ‘mecryll Trefor’ hyd y strydoedd.
Rheola iechyd a diogelwch
sy’n cael y bai, ond mi ddylai pris macrall heddiw
fod yn sbardun i rywun sydyn-am-geiniog efo’r gêr iawn ddod â’r hen arferiad yn ôl.
Dyma’r amsar bydd
preswylwyr Bro Lleu’n eistadd ar draeth, neu gerllaw
ac yn hel meddylia digon dioglyd fel hwyrach, sgwn
i sut bobol oedd yn byw yng Nghaer Arianrhod.
Wnes i ddim dallt
yr hen bobol yn iawn. Roeddan nhw’n deud ma Tregarandrag
odd enw’r hen gaer dan y môr. Ma Syr Ifor yn cyfeirio ati fel Trecacacdrag. Doeddwn i ddim yn dallt achos
os ma caer odd dan y môr, sef rhyw fath o amddiffynfa, pam sôn wedyn am dre o gwbwl. Rodd tre’n ardal weddol eang yn cynnwys nifer o anhedda.
Fel dwedodd rhywun
wrthyf, rwyt yn siŵr o foddi’n meddwl am y lle. Haws meddwl fod yna ddryswch wedi bod a bod Tregarandrag
yn en war le arall, sef yn ôl y sôn, Tref yn Anrheg ar lan afon Gwyrfai heb fod ymhell i ffwrdd.
A thra mod i yn y
cylch hwnnw, mi ges y fraint o gyfarfod Dic Pen Bwth
gynt a odd ar ofal seibiant ym Mryn Seiont. Digwyddais
ofyn iddo sut cafodd y lle’r enw Pen Bwth a’i atab
odd fod yr enw’n mynd yn ôl i amsar y Rhufeiniaid. Mi wyddwn fod y Rhufeiniaid wedi bod yn yr ardal achos
yn ôl y sôn rodd rhyd i’w marchogion ar draws y Foryd, ac un arall gerllaw i’w milwyr traed.
Wedi pendroni a dyfalu
mi ellir derbyn mai ffordd y trigolion lleol ar y
pryd o gyfeirio at wersyll o bebyll ydi’r ffurf Pen
Bwth achos erbyn meddwl mi fasa gwersyll o’r fath
yn edrach pel penna bythynnod ar hyd y tir.
A sôn
am Rufeiniaid ma XL fel y gwyddoch yn enw ar siop
tsips ym Mhen Groes. Ma na hanas i’r rhif hwnnw siŵr o fod ond go brin ma’r Rhufeiniaid a’i sefydlodd ar ‘u ffordd i Segontiwm!
Un o ryfeddoda’r môr
ydi’r parti blynyddol ger Porthmadog. Yno daw haid
o grwbanod môr cragan ledar i loddesta ar y jeli – neu’r slefran fôr i roi’r enw llawn. Mae’n anhygoel bron ‘u body n teithio’r holl filltiroedd
o ddyfroedd cynnas y trofanna i ymweld â ni – a chael ‘u bwyd wrth gwrs.
Rydan ni’n ffodus
ym Mro Lleu, mi allwn fwynhau’r môr a’r un pryd
gwylio’r awyrenna ym Maes Awyr Caernarfon neu hyd
yn oed gael cip ar yr ardal o’r awyr.
Ond stori arall ydi
awyrenna Fali. Ma rhai o’r rhain yn hedfan mor isal
fel ‘u bod yn bla i’r amaethwyr mewn rhai manna.
Rydan ninna yma ynghanol ‘u rhanbarth hyfforddi achos
mi’u clywch nhw droeon fel cacwn mewn pot jam, i
fyny ac i lawr am hydoedd.
Y syndod ydi, ‘u bod
yn gallu gwneud hyn heb symud fawr ddim ar y tro
o’r ardal. Efo’r math yma o hyfforddi y dirgelwch
ydi pam na ddewisian nhw rywle draw uwchben y môr. Rheswm arall digon teg dros iddyn nhw fod uwchben y dŵr ydi ar sail diogelwch achos os bydd damwain o gwbwl, mwy na thebyg mai mewn
awyran hyfforddi y bydd hynny. Does wbod lle’r eith
awyran heb reolaeth.
Y syndod ydi nad oes
neb hyd yma, diolch byth, wedi cael jet yn ‘i ardd
gefn. Rhag llaesu dwylo, rhaid deud unwaith yn rhagor
– do, mi ddigwyddodd eleni eto. Awyran ‘Hawk’, gwerth
7 miliwn yn rhacs – ac yn ôl y sôn 4 ohonynt i gyd mewn 9 mlynadd.
Yn ffodus ym Mona
odd hynny, neb wedi brifo a’r peilot yn iawn. Lle
fydd y nesa? Tŷ pwy sy’n mynd i gael sedd y peilot drw’r to?
Ddylan ni byth anghofio
aberth awyr y Spitfire ac eraill na chwaith beth
sy yn yr awyr uwchben pentrefi ac ysgolion y plant
yn yr ardaloedd cefn gwlad.
Os oes negas o gwbl
o’r Dyffryn i’r Fali – draw uwchben y môr yn amlach, os gwelwch yn dda.
^^
Yn ôl i'r Pen
Awst 2007
Er bod gin i golofn yn barod eisoes ar gyfer Lleu, cafodd honno hergwd y tro yma achos rhaid bellach, oherwydd yr ymatab, gadal
i chi wbod be ma rhai o’r darllenwyr wedi cnoi cil
arno.
Diolch o galon i Beryl
yng Nghanolfan yr Antur am gytuno i dderbyn cyfraniada.
Tro nesa byddwch chi’n siopa ym Mhen Groes rhowch
bwt i’r golofn iddi ar bapur neu cysylltwch ar www.nantlle.com fel arall.
Diolch i Jean Hefina
am ‘i geiria caredig a’i hymatab. Be sy’n iawn sy’n
iawn. Mynd efo atgof onest Owen Owen, Talmaes, wnes
i am yr adag rodd o’n blentyn. Rodd o’n deud bron
i’r droedfadd lle rodd hen Bistyll yr Inn, Pen Groes.
Yr unig atab alla
i feddwl amdano yn synhwyrol yn niwl y cowdal ydi
‘i bod nhw, achos datblygiada ochor yr hen Bost a’r
Banc, wedi gorfod symud yr hen bistyll i’r fan tua
ochor yr adwy i’r maes parcio presennol tu cefn i
HSBC. Fanno’n amlwg odd y pistyll arall y soniodd
nain Jean amdano, sef am y flwyddyn 1897. Y cwestiwn
ydi, odd pistyll arall yno’n barod neu ai troi’r
dŵr i greu un arall wnaethon nhw ar ôl chwalu’r un wrth ddrws yr hen Bost fel y soniai Owen Owen yn 1930? Cofier ‘i
fod o’n son am Bistyll yr Inn tua’r 1860’au. Yn amlwg
doeddan nhw ddim isio pistyll o flaen drws ffrynt
yr adeilad newydd ar y pryd.
Ta waeth, chwalwyd
pistyll Ffordd y Sir ynta’n ‘i dro i godi toileda
dynion yn unig. Mae 'na gannoedd ym Mro Lleu heddiw’n
cofio’r hen adeilad hwnnw yn Ffordd y Sir. Chwalwyd
hwnnw hefyd a does dim ond wal yno erbyn heddiw.
Ma’n edrach felly
ar ol y stwnan a’r chwalu y gallai’r ddau ohonom
fod yn iawn! Dwi di bod yn meddwl hwyrach y bydda’n
well i fi daflu gwala i mewn i’r golofn yn fwriadol,
wedyn mi fyddan ni’n cael digon o stwff i gadw Lleu
i fynd am fisoedd.
Fel ro’n i’n gobeithio,
colofn i ymateb i’ch diddordeba chi fyddai hon. Eich
colofn chi ydi hon i fod. Y peth gora all ddigwydd
ydi eich body n heijacio’r golofn os ydach isio.
Colofn PAWB A’I BWT ydi hi mewn gwirionedd. Mi all
unrhyw un gyfrannu unrhyw fath o wybodaeth a fo o
ddiddordab iddyn nhw a ninna. Y teimlad rydw i’n
‘i gael yn aml ydi mod i’n sgwennu i bobol sy’n gwbod
llawar mwy na fi.
Bwriad y golofn odd
i chi gael deud eich deud gan obeithio y byddwch
yn canolbwyntio ar y diddorol – rhwbath sy ddim mor
borin a rhai o’r petha ar y teli, radio, y we a’r
stwnsh arferol mewn papura newydd.
Ma hi’n gweithio ddwy
ffordd, goelia i. Rydw i’n prynu Lleu fel pawb arall
a mi ga inna ymatab i be dwi’n weld ynddo. Dach chitha
hefyd a’r un hawl.
Un o’r cerddi gora
dwi di darllan ers tro byd odd honno yn Lleu gan
Megan Bryn. Y negas i Fegan ydi, os bydd gin ti rwbath
i’w roi yn y golofn, cofia’i anfon. Rodd y gerdd
yn wych. Does dim rhaid i ti ennill gwobr bob tro
cyn dangos dy dalant. Gobeithio fod gin ti un neu
ddau o betha eto byddat am iddyn weld gola dydd yn
Lleu. Rodd teitl y gerdd yn unig greda i, yn haeddu
gwobr arall - ‘I Dad’.
Rhagor o ymatab. Gan
Arfon Post, Tal Sarn gynt y tro ma. Dach chi’n cofio
mod i wedi bod yn son am yr haul yn chwara rhwng
yr Eifl a Chaergybi? Mi ddywedodd Arfon y byddai
‘i dad yn Nhan Ffordd (ffordd Carmel) yn wastad yn
deud fod yr haul yn cymryd ‘cam ceiliog’ ar y tro.
Dyna odd ‘i deud hi’n fachog. Chwarelwr odd ‘i dad
ym Mhen yr Orsedd ac wrth gwrs doedd unlle gwell
na ffordd Carmel am olygfa tua’r môr. Profiad gwahanol iawn gafodd o ar arfordir y dwyrain a gweld yr haul yn codi
o’r môr ar doriad gwawr. Welan ni byth mo hynny ym Mro Lleu - tra byddan ni’n sobor,
beth bynnag!
O ia, cyn i fi anghofio.
Cadar y Brenin, yn ôl Arfon oedan nhw’n galw’r graig yng Nghlogwyn Bach, sef Siôr V'ed efallai gan blant y cyfnod hwnnw, Lisi wedyn gan rai’n ddiweddarach neu
hwyrach ma un o hen arwyr Cymru odd o, pwy ŵyr.
Cofiwch am Beryl a
hwyl ar y sgwennu.
^^
Yn ôl i'r Pen
Hydref 2007
Rydan ni’n byw mewn byd peryglus dros ben. i rai, gall hyd yn oed gadal y tŷ fod y tro diwetha iddyn weld’u cartra.
Braw i’r holl ardal
odd clywad fod Guto, Ffordd Llwyndu, 16 oed, wedi’i
daro gan gar ar y lôn bost ger Glynllifon. Bu pawb am gyfnod yn gweddio ‘i fod yn ddigon ifanc a
chryf i ddal ‘i dir. Nid felly y bu.
Be allwch chi ddeud
wrth rieni sydd wedi colli mab ifanc? Dim llawar
– dim ond gobeithio y bydd Gwynfor a Nesta’n cael
nerth i fwrw mlaen a’u bywyd efo Dafydd, Anni a Sian.
Rydan ni i gyd yn
gwbod am lonydd cefn yr ardal. Rhain ydi llefydd
chwara’r plant. Da o beth, achos fel ma petha’n mynd
ma’r strydoedd yn rhy beryglus iddyn nhw.
Roedd Guto yn un o
gang lôn gefn Ffordd Llwyndu, fel y cofia’r lleill, Justin ac Adam, Siôn a Chris, Carwyn, Edwin, Darrel, Donna, Maxine a Cira.
Ar un adag, gan fod
y wal gefn ‘cw i lawr, roedd y gang yn yr ardd yn
gyson ar ryw antur ne’i gilydd. Felna ma plant a
welwch chi mo’r un rhai bob tro.
Roeddwn wedi smentio
copa’r hen glawdd. Heb yn wybod i mi, erbyn y bora
rodd ‘G’ wedi’i naddu yn y sment newydd. Guto odd
hwnnw. Ma’r ‘G’ yno o hyd ar y garrag.
Erbyn hyn ma rhan
o’r clawdd bellach er cof amdano. Allwn i mo’i anghofio
beth bynnag.
Cnoc ar y drws un
dwrnod. Guto yno’n holi odd gin i rwbath am yr Ail
Ryfel Byd i’w helpu ar brosiect yn yr ysgol. Dydw
i ddim yn foi rhyfal, ond yn ffodus rodd ‘na lyfr
trwchus ar y pwnc yn digwydd bod acw ar y pryd. Rodd
yn sgwrs ddiddorol yn trafod erchylltra’r cyfnod
hwnnw. ‘I lygad ynta’n fflachio wrth feddwl am yr
holl antur.
Faint o ddylanwad
gafodd y llyfr hwnnw arno, wn i ddim ond bu’n aelod
o’r cadets. Yn amal byddai’n sôn am hwyl y gwersyll ac amball i dro trwstan.
Hefyd roedd yn aelod
o Glwb Bocsio Caernarfon. Rodd yn amal yn sôn am ‘i ffrindia yn y dre. Mi fyddai’n dwad draw i’r cefn ‘cw weithia i ddangos
y math o betha y dylai pob bocsiwr wbod. Yn amlwg
rodd o isio dysgu sut i edrach ar ôl i hun. Fel ma petha’n mynd heddiw, roedd llawar o synnwyr yn hyn er mwyn iddo
allu amddiffyn ‘i hun os byddai rhaid.
Y peth diwetha glywis
i amdano odd i fod o wedi cael gwaith dros yr ha’
efo adeiladwyr yn Llanrug a’i fod hefyd am labro
efo’i dad ar waith yn y cefn.
Dim ond rhai o’r petha
odd y rhain sy’n loetran yn y meddwl wrth edrach
yn ôl. Rhwbath rhwng Guto a fi odd hyn. Ma ‘na fwy o’i deulu a’i ffrindia efo llawar
mwy o’u hatgofion nhwtha amdano.
Wnawn ni ddim anghofio.
Mi fydd Guto’n fyw o hyd efo ni.
Ar ran gang y lôn
gefn yn y cyfnod hwnnw – cofion melys amdano.
^^
Yn ôl i'r Pen
Chwefror 2008
Am loetran ar strydoedd a chanu oriau mân y bore, byddai Jâms, heddwas Pen Groes, neu dro arall Huws heddwas Nant, yn gafal mewn amball
feddwyn wrth din 'i drwsus a rhoi hergwd go lew iddo'n
gymorth i'w hel tuag adra.
Geiria cofiadwy gan
Jâms wrth i un o lancia'r pentra feiddio canu ar y palmant ar ôl hanner nos oedd: 'Yli was. Tasat ti'n medru canu, mi fyddwn yn hanner madda
i ti , ond ti'n swnio fel lli heb ddannadd!' Ma'
na straeon di-ri am y meddwyn druan. Un o'm ffefrynna
ydi honno am feddwyn yn cerddad heibio'r glas am
ddau o'r gloch y bora. Yr heddwas yn gofyn iddo'n
swta: 'A lle ti'n mynd adag yma'r bora?' 'I ddarlith'
oedd yr ateb. 'Paid a bod yn wirion, does 'na ddim
darlith am ddau y bore, y ffŵl',ebe'r glas.'Ti'm yn nabod y wraig , wt ti!'oedd atab y meddwyn ai heglu hi
am adra.
Ac fel gafaelodd Jâms
mewn ambell i din trwsus, felly ces inna fy nal gan
soned o Elwyn Pritchard Jones yn LLEU fis Hydref diwetha. Yn y rhan gyntaf mae'n sôn am brofiad rydan ni i gyd wedi'i gael. Noson glir ac edrych ar y miloedd o
sêr. A meddwl, rargian fawr pw' ydw i yn y cread
anfarth a theimlo'n llai na gwybedyn ar gefn eliffant.
A chymryd ma'r cosmos
ydi'n cartra ni, ma'r bobol glyfar ma'n deud wrtho
ni fod nifer yr heulia allan yn y gofod gymaint â'r nifar ta chi'n cyfri pob gronyn tywod ar holl draetha'r ddaear. Allwn ni ddim
yn hawdd ddirnad y ffasiwn belltar. Eto, er teimlo'n
ddibwys yn oerni'r cread maith, erbyn rhan ola'i
soned cawn olwg newydd gan y bardd. Dydi'r ehangder
di-ben-draw ond 'clawr' am 'y mawredd byw 'sy ynom
i gyd. Y byw sy'n bwysig. Gwych.
O ran syniad, ma soned
Elwyn Pritchard Jones yn rhagori ar Dychwelyd T.H.
Parry-Williams. Deud go fawr. Dach chi'n cofio be
ddeudodd Parry Bach - mi gawn ni neud ein sŵn ond byr fydd ein 'ffwdan ffôl'. Ein diwedd fydd ein chwythu'n llwch yn ol i'r cread maith. Rhyw ddeud digon
oeraidd.
Ond yn ôl Elwyn Pritchard Jones does dim rhaid aros
wrth syllu ar y sêr a meddwl pw' 'dan ni a'n bod mor ddiawledig o ddiwerth. Ma 'na fawradd arall,
a hwnnw'n fyw. Na chewch chi yn ehangder y gofod - sef hwnnw sy' tu mewn i
ni i gyd. Fanno ma'r 'gwir' yn ôl y bardd.
Dyma sy'n gwneud cerdd
dda - ma isio sôn droeon amdani a thrafod y syniada ynddi. Hefyd, ma isio person dewr iawn i
ganu soned ym mro'r soneda penigamp gan rai fel R.
Williams Parry a T.H. Parry Williams. Llwyddodd Elwyn
Pritchard Jones i barhau'r traddodiad.
^^
Yn ôl i'r Pen
Ebrill 2008
Mae'r ffŵl yn wastad yn cael ei le ym mis Ebrill. Dim ond bora sydd ar y cyntaf, i fod
y cyntaf i gael y gora arnoch chi, neu ydach chi
wedi'u rhoi nhw yn 'u lle bellach?
Ma dipyn o hwyl diniwad
fel potal o ffisig. Ma'n cadw pobol rhag suro. Ond
mi all chwara droi'n chwerw fel y tystia pawb ohonom.
Un o glasuron tiricia
tebyg odd yr un ddigwyddodd yng Nghaernarfon dros
nos, rai blynyddoedd yn ôl bellach.
Dath a gwên
ar wep sawl cofi ar y Maes yn y bora i weld olion
traed Lloyd George wedi'u paentio'n wyn o'r cerflun
ac ar draws y Maes i lawr at y toiled ar waelod yr
allt i'r cei. Rodd yn rhoi'r argraff fod Lloyd George
wedi methu dal i ddwr yn y nos ac wedi gorfod mynd
am y cei.
Myfyrwyr Bangor odd
yn cael y bai. Un o'u tricia wythnos Rag odd hwnnw'n ôl y sôn. Ma'n siwr fod profiad tricia bora ffŵl Ebrill wedi bod yn sylfaen a phrentisiaeth dda i lunio rhai fel hyn sy'n sicr
o gael 'u lle mewn hanas.
Ta waeth, dyma fo,
mis Ebrill yr hwyl, a'r gwylia'n nesau. Fel arfar,
y gwylia gora ydi'r rhai heb 'u trefnu. Cael mynd
wrth eich trwyn. Ddim yn disgwl dim, felly dim siom.
Stori arall ydi pob drws ar gau pan ddaw hi'n nos!
Carafan amdani felly – hei ho hei di ho – a llond
sach o ha ha!
Y tro yma ron'i meddwl
dringo Everest eto. Ond na, gormod o gac iac (ych
mynydd) ar y llwybra. Mi ddeudodd y bos ma fi odd
yn dewis y llwybra budur. Felly, dyma roi cynnig
ar lwybra glanach. Mwya sydyn mi ath fy nhraed yn
slwtsh eto. Ar ôl holi pam aflwydd oddan ni'n mynd ar y llwybyr hwnnw, o, roddan nhw isio cael
cip ar yr ieti, sef hen epa'r mynydd. Wel, mi gawn
gadw'u hoerni a'u cac ieti. Fydd run o'n nhraed i
ar gyfyl y lle.
Bob blwyddyn byddai
Wil yn mynd i Sbaen ar 'i wylia ac aros efo Carlos,
'i gefndar. Un rheswm dros hynny odd fod Carlos wedi
bod yn fatador eitha enwog yn Sbaen, felly rodd Wil
yn cael mynd hefo fo i wylio'r ymladd teirw pan fyddai
Carlos yn ymweld a'i hen ffrindia ar ôl ymddeol.
Ar ôl
yr ymladd, braint y gwesteion yn y wledd wedyn odd
cael bwyta ceillia'r teirw.
Un tro, pan ddath
yn fraint Carlos a Wil yn y wledd, mi ddeudodd Wil
wrth Carlos fod y ceillia'n drybeilig o fach. 'Siwr
iawn' ebe Carlos ' ma'r tarw'n ennill weithia, ws
ti!'
Ffŵl,
hwyl a meddwl am wylia. Fel'na ma hi i fod yn Ebrill.
^^
Yn ôl i'r Pen
Mai 2008
Erbyn heddiw amball
goedwig a llecyn o goed gewch chi yma ac acw ledled
Bro Lleu.
Ma gan bawb bron yma
'u hatgofion am Goed Glyn, rhai hefyd am Gyllgoed
a Winllan Dafarn a choedlanna tebyg hwnt ac yma.
Mi ddylan ni neud
yn fawr ohonyn. Prinhau dros y canrifoedd nath ein
coed. Trw law Elfed Roberts gwelsom fanylion o'r
papur newydd yn 1810, a gasglwyd gan Gwilym Llys
Arthur, am werthu dros 700 o goed. Dodd hynny ond
gwerthiant o 2 ffarm yn unig yn y Dyffryn. Rodd cyfanswm
y coed a dorrwyd ar ffermydd ledled y fro'n sicr
o fod yn filoedd. Nid torri er mwyn torri odd hyn
ond torri i wella'r tir i'w amaaethu.
Dyna olygfa gafodd
y person cynta rioed a welodd y Dyffryn o ben Allt
Drws Coed ganrifoedd yn ôl. Go brin basa llawar o goed ar y llethra uwch am fod y pridd yn brin a gwael.
Rodd rhagor ohonyn ar y ffriddoedd.
Ond ar y tir brasach
ar lawr y Dyffryn, mi allwch fentro fod trwch da
o bob math o goed. Ma'n siwr y clywid swn amryw o
anifeiliaid gwylltion a odd yn trigo yn y coedwigoedd.
Fell, wrth syllu tua
throed yr allt mi fasa'r person hwnnw wedi gweld
rhw gymaint o goed ac, er boddhad wedyn, gwelodd
ddau lyn ymhellach draw. Rodd dŵr yn wastad yn denu.
Oherwydd prindar y
coed ym mhen ucha'r Dyffryn byddai wedi gweld rhw
gymaint ar yr afon hefyd a lifai tua'r llyn ucha.
Un o'r enwa cynta
yn yr ardal, dybiwn i, odd Nant (= dyffryn). Cymharer
hyn a Nantes yn Ffrainc lle method Cymru gael gafal
arni yng Nghwpan y Byd. Wedi'r cyfan, gadal y wlad
honno sef Gal ar y cyfandir nath llawar o'r Brythoniaid
tua 500 mlynadd cyn-Crist.
Felly rhwng y llynnoedd,
ynghyd a llai o goed ym mhen ucha'r Dyffryn, rodd
y tir yn weddol agorad ac yn gwahodd. Golygai hyn
lai o beryglon, heb fentro i dywyllwch ansicr y coedwigoedd.
Fanno ma hanas dyn
/ dynas o'r Dyffryn yn dechra. Os gwrandwn ni ar
i geiria gynt, cawn gipolwg ar 'u hanes.
Dyna sy'n gneud i
rwun ofyn ai'r elfin 'lleu' (= gola yn y gair 'lleudir'
sydd yn yr enw Nantlle. Ystyr 'lleudir' odd tir agorad
heb goed arno neu brindar coed arno. Hynny ydi rodd
hi'n dywyll yn y coed a rodd mwy o ola ar y tir hwn.
Pen ucha'r ardal odd
'u Nant a'u Dyffryn nhw, ac o gofio am y llynnoedd
hefyd, byddai 'lleu' (= prindar coed) yn disgrifio
hwnnw i'r dim. Nantlleu amdani felly, a fu'n enw
am gyfnod, dybiwn i, ar ran ucha'r Dyffryn cyn mentro
i fyw ar dir y coed.
Mewn comedi ar y teledu
mi glywsom fod y Cymry'n byw mewn cymoedd ac yn fwlis
creulon sy'n poenydio pobol efo'u canu–mewn-harmoni.
Yn ôl Blackadder dach isio peint o fflem yn eich gwddw i ddeud enwa'r lelfydd lle
ma nhw'n byw. Sgwn i be fydda fo'n ddeud ta ni'n
gofyn iddo egluro'u hsytyron hefyd!
^^
Yn ôl i'r Pen
|
