Mae’n debyg y cafodd Tŷ Mawr a'r felin eu
codi ar safle canoloesol, sef llys brenhinol Cymreig.
Ar y tir hwn mae barics chwarel o'r 1860au sydd wedi
cael ei addasu gan Awdurdod Datblygu Cymru i swyddfeydd
a chanolfan gymuned. Datblygwyd y pentre ar hyd y ffordd dyrpeg rhwng y 1850au
a'r 1890au gan reolwyr hael Undodaidd Chwarel Pen yr
Orsedd. 
Llun: Llyn Nantlle
Uchaf. Bu
llys yr hen dywysogion Cymreig ym Maladeulyn. Bu
Gerallt Gymro yma yn y ddeuddegfed ganrif pan oedd
ar ei daith efo Archesgob Caer-gaint i annog y Cymry
i ymuno â byddin Rhyfeloedd y Groes. Arhosodd
Y Brenin Iorwerth y Cyntaf hefyd ym Maladeulyn ar
ei daith yntau trwy Gymru yn 1283 ar ôl gorchfygu
Llywelyn ein Llyw Olaf yn 1282. Yr oedd dau lyn yn Nantlle ar un adeg, yr uchaf
a’r isaf. (Mae’r gair Baladeulyn yn cyfleu
hyn). Yr oedd hen ffordd o Dalysarn i Nantlle ar
ochr ogleddol y llyn. Y Ffridd, Baladeulyn, oedd hen gartref John Roberts,
Llangwm, a Robert Roberts, Clynnog, y pregethwyr
enwog.
|
